İLK YARDIM DERSLERİ-2.HASTA/YARALININ VE OLAY YERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

İlkyardımcının bilmesi gereken ve vücudu oluşturan sistemler nelerdir?
İlkyardımcının insan vücudu, yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi, ilkyardımcı
olarak yapacağı müdahalelerde bilinçli olmasını kolaylaştırır.
Hareket sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar. Hareket
sistemi şu yapılardan oluşur:
Ø Kemikler
Ø Eklemler
Ø Kaslar
Dolaşım sistemi: Vücut dokularının oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı ve benzeri elemanları taşır
ve yeniden geriye toplar. Dolaşım sistemi şu yapılardan oluşur:
Ø Kalp
Ø Kan damarları
Ø Kan
Sinir sistemi: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı
sağlar. Sinir sistemi şu yapılardan oluşur:
Ø Beyin
Ø Beyincik
Ø Omurilik
Ø Omurilik soğanı

Solunum sistemi: Vücuda gerekli olan gaz alışverişi görevini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini
sağlar. Solunum sistemi şu organlardan oluşur:
Ø Solunum yolları
Ø Akciğerler
Boşaltım sistemi: Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerini
yaparak vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi şu organlardan oluşur:
Ø İdrar borusu
Ø İdrar kesesi
Ø İdrar kanalları
Ø Böbrekler
Sindirim sistemi: Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda
dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi şu organlardan oluşur:
Ø Dil ve dişler
Ø Yemek borusu
Ø Mide
Ø Safra kesesi
Ø Pankreas
Ø Bağırsaklar
Yaşam Bulguları İle İlgili Önemli Göstergeler Nelerdir?
Hasta/yaralıyı değerlendirmeden önce yaşam bulgularının anlamlarının bilinmesi gerekmektedir. Çünkü; bu bulguların var veya yok olması yapılacak müdahaleler için önem taşımaktadır. Yaşam bulguları dediğimizde,
hasta/yaralının;
—Bilinci,
—Solunumu,
—Dolaşımı,
—Vücut Isısı,
—Kan Basıncından söz edilmektedir.
Bilinç Durumunun Değerlendirilmesi:
Öncelikle, hasta/yaralının bilinç durumu değerlendirilir.
Normal bir kişi kendine yöneltilen tüm uyarılara cevap verir. Bilinç düzeyi yaralanmanın ağırlığını gösterir.
Bilinç düzeyleri;
Kişinin bilinci yerinde ise= Tüm uyarılara cevap verir.
1 Derece Bilinç Kaybı = Sözlü ve gürültülü uyaranlara cevap verir.
2 Derece Bilinç Kaybı = Ağrılı uyaranlara cevap verir.
3 Derece Bilinç Kaybı = Tüm uyaranlara karşı tepkisizdir, cevap vermez,
Solunum Değerlendirilmesi:
Hasta/yaralının solunumu değerlendirilirken;
—solunum sıklığına,
—Solunum aralıklarının eşitliğine,
—Solunum derinliği’ne bakılır.
Kişinin 1 dakika içinde nefes alma ve verme sayısı solunum sıklığıdır.
—Sağlıklı yetişkin bir kişide dakikada solunum sayısı 12–20,
—Çocuklarda 16–22,
—Bebeklerde 18-24’dür.

Kan Basıncının Değerlendirilmesi:
Hasta/yaralı değerlendirilirken kan basıncı kontrol edilmez. Ancak, kan basıncının anlamının bilinmesi
önemlidir.
Kalbin kasılma ve gevşeme anında damar duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin kanı pompalama gücünü
gösterir. Normal değeri 100/50- 140/100 mm Hg’dir.
Nabız Değerlendirilmesi:
Kalp atımlarının atardamar duvarına yaptığı basıncın damar duvarında parmak uçlarıyla hissedilmesine
nabız denmektedir.
—Yetişkin bir kişide normal nabız sayısı dakikada 60–100,
—Çocuklarda 100–120,
—Bebeklerde 100-140’dır.
Vücutta nabız alınabilen bölgeler nelerdir?
Ø Şah damarı (adem elmasının her iki yanında)
Ø Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası)
Ø Bacak damarı (Ayak sırtının merkezinde)
Ø Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin üstü)
Hasta/yaralıların dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol
atardamarından nabız alınır.
Vücut Isısının Değerlendirilmesi:
İlkyardımda vücut ısısı koltuk altından ölçülmelidir.
Normal vücut ısısı 36,5 C’dir. Normal değerin üstünde olması yüksek ateş, altında olması düşük ateş olarak
belirtilir. 41–42 C üstü ve 34,5 C tehlike olduğunu ifade eder. 31.0 C ve altı ölümcüldür.
Hasta/yaralının değerlendirilmesinin amacı nedir?
Ø Hastalık ya da yaralanmanın ciddiyetinin değerlendirmesi,
Ø İlkyardım önceliklerinin belirlenmesi,
Ø Yapılacak ilkyardım yönteminin belirlenmesi,
Ø Güvenli bir müdahale sağlanması.
Hasta/yaralının ilk değerlendirilme aşamaları nelerdir?
Hasta/yaralıya sözlü uyaranla ya da hafifçe omzuna dokunarak “iyi misiniz?” diye sorularak bilinç durumu
değerlendirmesi yapılır. Bilinç durumunun değerlendirilmesi daha sonraki aşamalar için önemlidir. Buna
göre hasta/yaralının ilk değerlendirilme aşamaları şunlardır:
A. Havayolu açıklığının değerlendirilmesi:
Ø Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir ya da kusmuk, yabancı
cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması
gerekir.
Ø Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta/yaralı baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde
yatırılmalıdır.
Ø Bilinç kaybı belirlenmiş kişide; ağız içine önce göz ile bakılmalı, eğer yabancı cisim var ise işaret
parmağı yandan ağız içine sokularak cisim çıkartılmalıdır.
Ø Daha sonra bir el hasta/yaralının alnına, diğer elin 2 parmağı çene kemiğinin üzerine koyulur,
alından bastırılıp çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilip Baş geri -Çene yukarı pozisyonu
verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır.
B. Solunumun değerlendirilmesi:
İlkyardımcı, başını hasta/yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hasta/yaralının ağzına
yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir.
Ø Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır,
Ø Eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve hastanın soluğunu yanağında
hissetmeye çalışılır,
Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır.
C. Dolaşımın değerlendirilmesi:
Dolaşımın değerlendirilmesi için ilkyardımcı; çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol
atardamarından 3 parmakla 5 saniye süre ile nabız almaya çalışılır.
İlk değerlendirme sonucu hasta/yaralının bilinci kapalı fakat solunum ve nabzı varsa derhal koma
pozisyonuna getirerek diğer yaralılar değerlendirilir.
Hasta/yaralının ikinci değerlendirmesi nasıl olmalıdır?
İlk muayene ile hasta/yaralının yaşam belirtilerinin varlığı güvence altına alındıktan sonra ilkyardımcı ikinci
muayene aşamasına geçerek baştan aşağı muayene yapar.
İkinci değerlendirme aşamaları şunlardır:
Görüşerek bilgi edinme:
Ø Kendini tanıtır,
Ø Hasta/yaralının ismini öğrenir ve adıyla hitap eder,
Ø Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar,
Ø Hasta/yaralının endişelerini gidererek rahatlatır,
Ø Olayın mahiyeti, koşulları, kişisel özgeçmişleri, sonuç olarak ne yedikleri, kullanılan ilaçlar ve
alerjinin varlığı sorularak öğrenilir.
Baştan aşağı kontrol yapılır:
Ø Bilinç düzeyi, anlama, algılama,
Ø Solunum sayısı, ritmi, derinliği,
Ø Nabız sayısı, ritmi, şiddeti,
Ø Vücut veya cilt ısısı, nemi, rengi

Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak ya da burundan sıvı veya kan
gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir.
Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi
ihtimali göz ardı edilmemelidir.
Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma olup olmadığı, hafif baskı ile ağrı
oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup
olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak hasta/yaralının sırtı da kontrol
edilmelidir.
Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı ya da duyarlılık olup
olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli,
ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı araştırılmalıdır.
Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı,
nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir.
İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir.
Olay yerini değerlendirmenin amacı nedir?
Ø Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması,
Ø Olay yerindeki hasta/yaralı sayısının ve türlerinin belirlenmesidir.
Olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahaleler planlanır.
Olay yerinin değerlendirilmesinde yapılacak işler nelerdir?
Herhangi bir olay yerinin değerlendirilmesinde aşağıdakiler mutlaka yapılmalıdır:
Ø Kazaya uğrayan araç mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalı, kontağı kapatılmalı, el
freni çekilmeli, araç LPG’li ise aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır,
Ø Olay yeri yeterince görünebilir biçimde işaretlenmelidir. Kaza noktasının önüne ve arkasına
gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri
yerleştirilmeli; bunun için üçgen reflektörler kullanılmalıdır,
Ø Olay yerinde hasta/yaralıya yapılacak yardımı güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı
kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır,
Ø Olası patlama ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir,
Ø Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır,
Ø Ortam havalandırılmalıdır,
Ø Kıvılcım oluşturabilecek ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir,
Ø Hasta/yaralı yerinden oynatılmamalıdır,
Ø Hasta/yaralı hızla yaşam bulguları yönünden (ABC) değerlendirilmelidir,
Ø Hasta/yaralı kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir,
Ø Hasta/yaralı sıcak tutulmalıdır,
Ø Hasta/yaralının bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir,
Ø Tıbbi yardım istenmelidir (112),
Ø Hasta/yaralının endişeleri giderilmeli, nazik ve hoşgörülü olmalıdır,
Ø Hasta/yaralının paniğe kapılmasını engellemek için yarasını görmesine izin verilmemelidir,
Ø Hasta/yaralı ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir,
Ø Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır.

KAYNAK